Ο φόβος είναι ένα από τα πολλά συναισθήματα που βιώνει ο κάθε άνθρωπος και αποτελεί μία φυσιολογική αντίδραση σε ένα επερχόμενο κίνδυνο, που απειλεί την ασφάλεια του παιδιού.
Ουσιαστικά, ο φόβος είναι μία συναισθηματική αντίδραση που βοηθά το παιδί καθώς μεγαλώνει, στην επιβίωση του και στην εξοικείωση του με το περιβάλλον, ώστε να μην είναι παθητικό και ανίκανο να αντιδράσει στους κινδύνους.
Οι φόβοι αναπτύσσονται μέσα από:
• Μίμηση φοβικών προτύπων μέσω της παρατήρησης. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί δεν χρειάζεται να βιώσει άμεσα την εμπειρία που προκαλεί φόβο, αλλά και μόνο που βλέπει ή ακόμα που ακούει κάποιον σημαντικό άλλον (γονείς, αδέλφια) να αντιδρά σε κάτι συγκεκριμένο με φόβο, αποκτά τον ίδιο φόβο.
• Άμεσες προσωπικές φοβικές εμπειρίες: Το παιδί μπορεί να ζήσει μία οδυνηρή εμπειρία που να του προκαλέσει φόβο και να καταγραφεί στο μυαλό του έντονα.
• Περιστασιακές εμπειρίες που προκάλεσαν μία φορά έντονο φόβο, κάνουν το παιδί να συνδέσει όποια παρόμοια μελλοντική κατάσταση με τον φόβο λόγω της προηγούμενης απειλητικής εμπειρίας.
• «ιδιοσυγκρασία»: ιδιοσυγκρασία είναι η τάση που έχει το κάθε παιδί αντιδρά διαφορετικά σε καινούργια και άγνωστα ερεθίσματα. Το κατά πόσο αυτές οι τάσεις θα παραμείνουν και θα εξελιχθούν σε σταθερά χαρακτηριστικά εξαρτάται από τη σταθερότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος και από τις ενθαρρυντικές αντιδράσεις και τρόπους συμπεριφοράς των γονιών.
Οι περισσότεροι παιδικοί φόβοι είναι κοινοί και συνηθισμένοι και ξεπερνιούνται με την πάροδο του χρόνου. Για να μπορούμε να διακρίνουμε τη σοβαρότητα των φόβων και το εάν αποτελεί κάτι το συνηθισμένο ή μη, είναι καλό να γνωρίζουμε τους φυσιολογικούς φόβους που έχουν τα παιδιά σε κάθε ηλικιακή περίοδο.
• Από τους πρώτους 6-7 μήνες το βρέφος αρχίζει να νιώθει φόβο αποχωρισμού από τη μητέρα του και να φοβάται τα άγνωστα πρόσωπα.
• Στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, οι φόβοι έχουν να κάνουν με το συναίσθημα της ανασφάλειας και της ανησυχίας προς το άγνωστο και το ξαφνικό. Παραδείγματα( το σκοτάδι, οι μεγάλοι σκύλοι, οι παράξενοι θόρυβοι, οι καταιγίδες, η θάλασσα, οι γιατροί, τα άγνωστα πρόσωπα).
• Στα παιδιά σχολικής ηλικίας, οι φόβοι μεταβάλλονται από συγκεκριμένοι σε αόρατους και απροσδιόριστους. Φοβούνται το μυστηριώδες, το να μείνουν μόνα τους, το σκοτάδι, τον θάνατο και την απώλεια, τους κακούς ανθρώπους, τα ατυχήματα, τα τραύματα, τα ιατρικά θέματα, τις ασθένειες, τα ύψη, την προσωπική αποτυχία και την γελιοποίηση.
Η σοβαρότητα των φόβων εξαρτάται από το πόσο παρεισφρέει στην καθημερινότητα των παιδιών.
Η παιδική φοβία είναι ένας έντονος και επίμονος φόβος δυσανάλογος προς την αιτία που το προκαλεί. Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός, παρ’ όλα αυτά δεν μπορεί να το ελέγξει. Για αυτό, πολλές φορές το παιδί προσπαθεί να το κρύψει από τους υπόλοιπους.
Η παιδική φοβία είναι ανθεκτική στην αλλαγή και το χρόνο σε αντίθεση με τους παιδικούς φόβους που ελαττώνονται και εξαφανίζονται καθώς το παιδί μεγαλώνει. Στην περίπτωση των παιδικών φοβιών η αντίδραση του φόβου δεν είναι αντίστοιχη με την ηλικία του παιδιού και την αιτία που την προκαλεί, αφού συνήθως η απειλή είναι φανταστική, η κατάσταση είναι έντονη και επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Τεχνικές γονικής αντιμετώπισης παιδικών φόβων και φοβιών
• σεβασμός και κατανόηση και όχι αδιαφορία και υποτίμηση για τα συναισθήματα και τους φόβους του παιδιού.
• Δεν κοροϊδεύουμε και δεν γελοιοποιούμε, δεν υποτιμούμε τους φόβους του, γιατί έτσι τους εντείνουμε περισσότερο.
• ενδιαφερόμαστε και ρωτάμε ρωτάτε το παιδί για τους φόβους του χωρίς να το επικρίνουμε.
• στηρίζουμε όσο χρειάζεται, ώστε σταδιακά να αντιμετωπίσει τους φόβους του.
• δημιουργείτε αίσθημα συναισθηματικής ασφάλειας.
• ενισχύουμε την αυτοπεποίθηση και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
• διαβεβαιώνουμε το παιδί ότι όλα τα παιδιά της ηλικίας του αισθάνονται κάποιους φόβους και ότι και εμείς όταν ήμασταν παιδιά είχαμε φόβους τους οποίους ξεπεράσαμε. ενισχύουμε το παιδί να αναπτύξει δεξιότητες και να βρίσκει λύσεις, με τις οποίες να μπορεί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά την φοβική κατάσταση. Για παράδειγμα όταν το παιδί φοβάται το σκοτάδι μπορεί να έχει ένα φωτάκι αναμμένο στο δωμάτιο του.
• καλό είναι να μην πανικοβαλλόμαστε και να μην μεγαλοποιούμε τους φόβους του παιδιού δίνοντας υπερβολική προσοχή.
• Να μη φοβίζουμε σκόπιμα το παιδί λέγοντας του ότι «αν δεν είναι καλό παιδί θα σε πάρει ο «μπαμπούλας» ή η αστυνομία.
• μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε παραμύθια και παιδικά βιβλία σχετικά με τους φόβους και τις φοβίες. Το παιδί μπορεί να βοηθηθεί ταυτιζόμενο με τον ήρωα του βιβλίου και να ξεπεράσει το φόβο του.
Το παιδί χρήζει θεραπείας όταν ταλαιπωρείται από τη φοβία του και του εμποδίζει την καθημερινότητα σε σημαντικό βαθμό και για μεγάλο χρονικό διάστημα και όταν η φοβία συνυπάρχει και με άλλες συναισθηματικές δυσκολίες του παιδιού.